Chcę założyć organizację pozarządową

Zakładanie stowarzyszenia lub fundacji
Jak rozwiązać dylemat - założyć fundację czy stowarzyszenie?

Osoby pragnące zaangażować się w działalność społeczną, a jednocześnie chcące nadać swoim działaniom jakąś formę instytucjonalną i prawną, często zastanawiają się nad wyborem czy powołać do życia fundację czy stowarzyszenie. W tym krótkim tekście przybliżamy Państwu podobieństwa oraz podstawowe różnice pomiędzy tymi podmiotami - fundacjami i stowarzyszeniami.

1. Tworzenie i działalność stowarzyszeń regulowana jest głównie ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 z późn. zm.). Fundacje działają natomiast w oparciu o przepisy ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 1991 r., Nr 46, poz. 203).

2. Jeżeli masz pieniądze - załóż fundację, a jeżeli masz znajomych załóż stowarzyszenie.

A) Fundacja powstaje w drodze oświadczenia woli złożonego przez fundatora o ustanowieniu fundacji i przeznaczeniu określonego majątku na realizację celu fundacji. Takie oświadczenie woli powinno zostać złożone, bądź w formie aktu notarialnego, bądź w treści testamentu. W uproszczeniu można powiedzieć, że fundacja to majątek (pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości, nieruchomości) przeznaczone przez fundatora na realizację ważnego społecznie lub gospodarczo celu.

Nie można być członkiem fundacji. Można jedynie zasiadać w jej władzach.

Cel fundacji może być zmieniony tylko, jeżeli statut fundacji wyraźnie taką możliwość przewiduje.

Fundator nie posiada żadnych szczegolnych uprawnień w stosunku do fundacji, za wyjątkiem tych kompetencji, które zostały przyznane mu w statucie.

B) Stowarzyszenie powstaje w wyniku podjęcia przez co najmniej 15 członków założycieli uchwały o założeniu stowarzyszenia. Forma prawna stowarzyszenia zarejestrowanego jest odpowiednia dla grupy osób (minimum 15 członków), które chcą wspólnie działać i realizować wyznaczone przez siebie cele. Członkowie stowarzyszenia sami decydują jaką działalnością chcą się zajmować.

Nie można samemu założyć, "ufundować" stowarzyszenia.

Członkowie stowarzyszenia mogą w każdej chwili w drodze zmiany statutu zmienić cel działania stowarzyszenia. Członkowie zwyczajni stowarzyszenia mają prawo głosu na walnym zebraniu oraz moga wybierac i być wbierani do władz stowarzyszenia. statut nie może pozbawiać ich tych uprawnień.

3. Organy nadzoru zewnętrznego

Organami nadzorującymi działalność stowarzyszeń są starostowie (prezydenci miast). W odniesieniu do fundacji organami nadzoru są właściwi ministrowie oraz właściwi (ze względu na siedzibę fundacji) starostowie.

4. Osobowość prawna

Zarówno fundacje, jak i stowarzyszenia, podlegają obowiązkowi rejestracji w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą rejestracji podmioty te nabywają osobowość prawną.

Szczegółowe omówienie różnic pomiędzy fundacjami a stowarzyszeniami znajduje się w dalszej części serwisu, poświęconej już odrębnie fundacjom i stowarzyszeniom. Szukaj informacji w menu na górze, po prawej stronie ekranu.

JAK ZAŁOŻYĆ STOWARZYSZENIE?
Autor: Renata Niecikowska (Stowarzyszenie Klon/Jawor)
Aktualizacja II wydania: Radosław Skiba
Stan prawny na dzień 1 listopada 2005 r.

Podstawa prawna:
■ Ustawa z dn. 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 1989 r., Nr 20, poz. 104 z późn. zm.)
■ Ustawa z dn. 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)
■ Ustawa z dn. 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769 z późn. zm. z późn. zm.)
■ Ustawa z dn. 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz.296 z późn. zm.)
■ Ustawa z dn. 14 grudnia 2001 r. Ustawa o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy - Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. z 2002 r. Nr 1 poz. 2 z późn. zm.).
■ Ustawa z dn. 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.).
■ Ustawa z dn. 24 kwietnia 2003 r. Przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 874 z późn. zm.).

UWAGI OGÓLNE

Naszym celem jest przedstawienie krótkiego, praktycznego opisu podstawowych formalności związanych z zakładaniem stowarzyszenia. Może więc zdarzyć się, że Czytelnicy nie znajdą odpowiedzi na niektóre pytania, które staną przed nimi w trakcie zakładania własnego stowarzyszenia - pytania, które mogą wyniknąć, np. ze specyficznego charakteru tworzonej organizacji. Z pewnością nie dałoby się przedstawić rozwiązań wszystkich tych problemów w tak krótkiej publikacji. Dlatego zachęcamy do sięgnięcia do innych, istniejących już opracowań. Na końcu strony podajemy przykłady literatury, do której warto zajrzeć, jeśli będziecie Państwo szukać informacji o formalnościach związanych z zakładaniem stowarzyszenia.

Nie podajemy szczegółowego wzoru statutu - głównie z tego powodu, że tekst trafi do wielu, różnych odbiorców, a podanie jednego, choćby przykładowego wzoru, mogłoby sugerować, że jest on najlepszym rozwiązaniem dla każdego stowarzyszenia. Zapewniamy, że tak nie jest i warto dołożyć starań, by dokładnie zrozumieć, co trzeba, a co warto i w jakiej formie umieścić w statucie zakładanego stowarzyszenia. Pamiętajmy, że statut jest bardzo ważnym dokumentem regulującym działalność stowarzyszenia. Dlatego warto zajrzeć do literatury i porównać różne wzory statutów - da to nam pełniejszy obraz możliwych rozwiązań i pomoże wybrać najwłaściwsze w naszej sytuacji. Można rozpocząć od sięgnięcia do podanych przez nas źródeł (patrz na końcu strony).

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady tworzenia i działalności stowarzyszeń jest Ustawa z dn. 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Koniecznie zapoznajmy się z nią przed przystąpieniem do zakładania stowarzyszenia. W tekście niniejszego opracowania odwołujemy się do artykułów pochodzących z tej właśnie ustawy. Jeśli opisywane przepisy wynikają z jakichś innych ustaw podajemy nazwę tych aktów (przy wymienionym artykule). Wobec niektórych organizacji stosuje się przepisy ustawy Prawo o stowarzyszeniach tylko w sprawach, które nie są uregulowane odrębnie - specjalnymi, dla danego rodzaju organizacji, aktami prawnymi (art. 7). Dotyczy to np.:
■ organizacji społecznych działających na podstawie innych ustaw (np. Ustawa z dn. 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej; Ustawa z dn. 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej),
■ organizacji religijnych działających na podstawie ustawy o stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych (np. Ustawa z dn. 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej).

Rejestracja stowarzyszeń od 2001 r.

Od dnia 1 stycznia 2001 r. stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Rejestr stowarzyszeń prowadzą sądy rejestrowe - tzn. sądy rejonowe mające siedzibę w miastach wojewódzkich.

Rejestry stowarzyszeń oraz fundacji, prowadzone według przepisów obowiązujących do 2000 r., zostały przekazane do nowych sądów do końca stycznia 2001 r.

UWAGA: Kluby sportowe, o których mowa w art. 7a ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (Dz. U. z 2001 r., Nr 81, poz. 889 z późn. zm.), działające w formie stowarzyszenia w oparciu o przepisy ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79 poz. 855 z późn. zm.) i nie prowadzące działalności gospodarczej, nie podlegają rejestracji w KRS, lecz wpisowi do ewidencji prowadzonej przez starostów właściwych ze względu na siedzibę tych klubów. Więcej o klubach sportowych czytaj tutaj.

Dlaczego stowarzyszenie?

Tworząc formalnie określoną grupę osób, którym bliski jest jakiś konkretny cel, w wielu sytuacjach możemy łatwiej wpływać na sytuację wokół nas. Jeśli naszej działalności nadamy formę prawną, może okazać się, że w niektórych sytuacjach będzie nam łatwiej wcielać w życie postawione cele i przyczyniać się do pozytywnych zmian w naszym otoczeniu.

Polskie ustawodawstwo gwarantuje równe, "bez względu na przekonania, prawo czynnego uczestniczenia w życiu publicznym i wyrażania zróżnicowanych poglądów oraz realizacji indywidualnych zainteresowań" (preambuła ustawy Prawo o stowarzyszeniach). Prawo to może być ograniczone, jeśli w grę wchodzi m.in. ochrona praw i wolności innych osób (np. ktoś został zmuszony do wstąpienia do stowarzyszenia). Zakazane jest również tworzenie stowarzyszeń "przyjmujących zasadę bezwzględnego posłuszeństwa ich członków wobec władz stowarzyszenia" (art. 6 ust.1).
Dlaczego stowarzyszenie a nie fundacja?

Istnieje szereg podstawowych różnic pomiędzy stowarzyszeniem a fundacją. Znając te różnice możemy podjąć trafną decyzją, która forma organizacyjna bardziej odpowiada naszym celom.

Przede wszystkim, można powiedzieć, że stowarzyszenie jest to pewien związek osób połączonych chęcią realizacji wspólnego celu. Co za tym idzie, w wypadu stowarzyszenia mamy do czynienia z pojęciem członkostwa w organizacji. Do założenia stowarzyszenia potrzeba co najmniej piętnastu założycieli i przyjmuje się, że jeżeli liczba członków stowarzyszenia spadnie poniżej tej liczby powinno ono ulec rozwiązaniu. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na społecznej (nieodpłatnej) pracy swoich członków, którzy wspólnie dążą do realizacji określonego w statucie celu. Istotą stowarzyszenia i najważniejszym jego elementem są więc ludzie je tworzący, razem realizujący wspólny cel. Członkowie stowarzyszenia samodzielnie decydują jakie cele chcą realizować, określają programy działania i struktury organizacyjne. Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków. Członkowie stowarzyszenia mogą podjąć decyzję o rozwiązaniu stowarzyszenia.

W tym miejscu można zauważyć, że polskie przepisy, na tle uregulowań krajów Unii Europejskiej, są dość wymagające w odniesieniu do liczby członków założycieli stowarzyszenia. We Francji do założenia stowarzyszenia wystarczą dwie osoby, podobnie w Holandii, a w Niemczech potrzebnych jest siedem osób.

Fundacja natomiast, zgodnie z definicją sformułowaną przez Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń, to "formalnie spersonifikowany majątek, o którego przeznaczeniu decyduje wola fundatora wyrażona w statucie". Oznacza to, że istotą fundacji jest majątek, w który fundacja zostaje wyposażona przez jej założyciela lub założycieli, i który to majątek jest w toku działalności fundacji pomnażany. W razie wyczerpania się środków finansowych i majątku fundacji, podlega ona likwidacji. Cel, który ma realizować fundacja zostaje wyznaczony przez fundatora w akcie notarialnym oraz statucie fundacji. W wypadku, kiedy fundator nie przewidzi wyraźnie w statucie fundacji, możliwości zmiany celu fundacji, zmiana taka po uzyskaniu przez fundację osobowości prawnej nie jest dopuszczalna.

Zarówno stowarzyszenie, jak i fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym.

UWAGA: Przepisy regulujące opłaty, które ponoszą fundacje za wpisy do KRS, zmieniają się od marca 2006 r. Na mocy Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398) zniesiono, wynikającą z art. 8 ustawy o fundacjach, bezpłatną rejestrację fundacji w KRS.

Stowarzyszenia są zwolnione z opłat sądowych związanych z wpisem do rejestru stowarzyszeń (art. 17 ust 4 ustawy Prawo o stowarzyszeniach). Jednak nie jest jasne, czy stowarzyszenia powinny płacić za rejestrację na mocy wspomnianej powyżej Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Więcej na ten temat - kliknij tutaj.

Stowarzyszenia chcące prowadzić działalność gospodarczą muszą ponieść koszty rejestracji w rejestrze przedsiębiorców, a także ogłoszenia tego wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Również uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów ogłoszenia informacji o wpisie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. O tym jakiej wysokości są to koszty piszemy w części "Jakie opłaty są pobierane za wpis do KRS?".

■ Informacja pochodzi z portalu organizacji pozarządowych www.ngo.pl