Wody

Największą rzeką przepływającą przez teren powiatu jest Wieprz. Jest to rzeka o wysokim stopniu naturalności z licznymi stromymi zboczami schodzącymi ku rozległym dolinom, meandrami (zakolami), starorzeczami często tak silnie zakrzaczonymi, że prawie niedostępnymi.

Cała sieć rzeczna związana jest ze zlewnią Wieprza. Podstawowymi dopływami w obrębie powiatu są: Świnka, Mogielnica, Białka, Stawek, Bystrzyca. Z północnej strony powiatu wpływa Tyśmienica. Z otoczenia jezior Nadrybie, Ciesacin, Uściwierz wypływa rzeka Piwonia. Tu znajduje się jeden z najcenniejszych fragmentów doliny tej rzeki, tak bardzo typowej dla obszarów nizinnych: płytkie koryto, woda płynie bardzo leniwie.

Rzeki i strugi wodne płynące przez pozbawione spadków tereny toczą swe wody bardzo leniwie sprawiając miejscami wrażenie wód stojących. Taki stan obserwować można w czasie letniej suszy, kiedy wiele strumyków wysycha całkowicie lub zamienia się w kałuże wypełniające zagłębienia koryta.

Na obszarach stale podmokłych występują trzęsawiska i bagna. Trzęsawiska powstały w wyniku zarastania zbiorników wodnych - głównie starzejących się jezior, których powierzchnie całkowicie pokryła roślinność, bądź wytworzyła pas okalający otwartą powierzchnię wodną. Bagna zaś zajmują tereny podmokłe, sezonowo zalewane przez wody powierzchniowe.
Jednakże największe znaczenie na dla powiatu mają zbiorniki z wodą stojącą - jeziora i stawy.

W obrębie powiatu znajdują się zarówno jeziora wykorzystywane turystycznie: Piaseczno, Rogóźno, Głębokie, Krzczeń, Uściwierz, Łukcze i Zagłębocze, jak i dzikie, nieznane turystom jeziora: Bikcze, Brzeziczno, Nadrybie, Ciesacin i Świerszczów. W przeważającej większości są to zdecydowanie jeziora małe o kolistym lub owalnym kształcie. Tylko nieliczne z nich mają ponad 100 ha powierzchni, np. Uściwierz, Łukie, Dratów. Również są one mocno zróżnicowane pod względem głębokości, np. płytkie osiągają do 5 m, niegłębokie do 15 m, głębokie do 30 m oraz bardzo głębokie powyżej 30 m. (np. Jezioro Piaseczno - 39 m). Położenie jezior w otoczeniu torfowisk wskazuje na to, że są one resztką zanikającego rozlewiska plejstoceńskiego.

Wytworzone torfowiska są dowodem na to, że ich cykl zanikania został zakończony lub jest na ukończeniu. Na uwagę zasługuje fakt, że jeziora te są jedyną grupą w Polsce leżącą poza zasięgiem ostatniego zlodowacenia.

Duży wpływ na stosunki wodne miały melioracje związane z budową kanału nawadniająco-odwadniającego Wieprz-Krzna, którego długość wynosi 140 km. Budowniczym tego przedsięwzięcia był inż. Jan Kwapiszewski. Szeroko zakrojone prace melioracyjne w ramach tzw. systemu Kanału Wieprz-Krzna przeprowadzono w latach 50. i 60. na terenie Polesia Lubelskiego. Do eksploatacji Kanał oddany został w 1965 roku. System ten składa się z kanału głównego oraz sieci rowów doprowadzających, zastawek, przepustów i zbiorników retencyjnych. Przeprowadzone prace melioracyjne w niektórych przypadkach doprowadziły do zachwiania stosunków wodnych poprzez nadmierne przesuszenie podmokłych kiedyś obszarów. W związku z tym do dziś trwają spory naukowców na temat przydatności i opłacalności tej olbrzymiej inwestycji.

Rzeki

Rzeka Wieprz przepływa przez teren gminy Milejów, Łęczna, Spiczyn i Puchaczów po przebyciu około 260 km, niosąc znaczne ilości wody zbierane z Roztocza i Wyżyny Lubelskiej. Przez tereny gmin powiatu Łęczyńskiego płynie wielkim łukiem zmieniając kierunek na północno-zachodni. Średni roczny przepływ wód Wieprza, wyliczony na podstawie danych z trzydziestolecia 1951-1980 /Michalczyk/, wyniósł w Łęcznej 16,6 m3/s. Średnie roczne przepływy maksymalnie określono na 41,4 m3/s, a minimalne na 10,0 m3/s.
W Łęcznej do przełomowego odcinka doliny Wieprza uchodzi od wschodu dolina rzeki Świnki, a w rejonie Zakrzowa od zachodu dolina rzeki Stawek. Średni roczny przepływ wody w rzece Stawek przekracza zaledwie 0,5 m3/s. Świnka wpływająca do Wieprza niesie średnio w ciągu roku 1 m3/s wody. W okolicy Łańcuchowa do Wieprza uchodzą od wschodu rzeki: Mogielnica i Białka płynące przez boczne doliny. Na południowym krańcu gminy Łęczna, po lewej stronie Wieprza znajduje się krótki, liczący niecałe 3 km, ujściowy odcinek rzeki Stawek. Uchodzi on do Wieprza we wsi Zakrzów.

W ostatnich latach wyschły strumienie płynące do Wieprza z lewej strony przez Ciechanki Krzesimowskie i Trębaczów. Pozostał tylko maleńki strumyk w Rossoszu - resztka potoku spod Trębaczowa, który odprowadza wodę z małych stawów wybudowanych przy źródle w odległości około 500 m od Wieprza. Wielkość jego przepływu nie przekracza 0,1 l/s.

Jeziora

Główną atrakcją przyrodniczą i rekreacyjną powiatu są jeziora. Na terenie całego Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego występują 64 jeziora - a na terenie Pojezierza Łęczyńskiego jest ich 20, każde o powierzchni przynajmniej hektara. Ciekawostką jest fakt, że wszystkie jeziora Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego określane są jako najstarsze na Niżu Środkowoeuropejskim.

Geneza jezior nie jest jeszcze ostatecznie wyjaśniona. Uznaje się, że płytkie jeziora są pozostałością rozlewisk plejstoceńskich, głębokie zaś mają związek ze zjawiskami krasowymi. Część z ich to jeziora o rozległej, piaszczystej plaży zachęcające do czynnego odpoczynku (pływanie, żeglowanie, jazda na nartach wodnych) oraz do zażywania kąpieli wodno-słonecznych (Piaseczno, Łukcze). Część nie nadaje się na kąpieliska, ale stanowi niezwykle cenny obiekt przyrodniczo-krajobrazowy, szczególnie ze względu na otoczenie złożone z torfowisk przejściowych i wysokich z bardzo bogatymi formami reliktowymi borealnymi i północnymi; przykładem może być rezerwat „Brzeziczno”.

Wśród jezior wyróżnia się trzy podstawowe typy troficzne: jeziora mezotroficzne, eutroficzne i dystroficzne.

I. Jeziora mezotroficzne (średnio zasobne w biogeny), są to zbiorniki we wczesnym stadium rozwoju, o czystej, przejrzystej wodzie o zabarwieniu niebieskobłękitnym, o dość wysokiej zawartości tlenu i niskiej mineralizacji, która ma odczyn bliski obojętnego. Jeziora te występują na terenach piaszczystych. Są to typowe jeziora kąpieliskowe z dużą, suchą, piaszczystą plażą. Na piaszczystym, lekko zamulonym dnie zespoły ramienic tworzą podwodne łany. Są to głębokie jeziora z małą ilości roślinności przybrzeżnej. Do tego typu należą jeziora Piaseczno i Krasne. Jezioro Piaseczno zlokalizowane w południowo - zachodniej części Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego w gminie Ludwin. Leży w zlewni rzeki Piwonii Południowej.

Dane morfometryczne:
- powierzchnia zwierciadła wody 84,7 ha.
- objętość 10 674 tyś. m3
- głębokość 38,8 m
- głębokość średnia 12,6 m
- długość linii brzegowej 3 788 m
Jezioro nie posiada odpływów wód powierzchniowych.
W odległości około 700 m od jeziora znajduje się rezerwat wodno - torfowiskowy jeziora Brzeziczno, gdzie porasta wiele rzadkich roślin północnych i atlantyckich.
Wody jeziora wykorzystywane są do celów rybackich. Ze względu na typ rybacki uznane zostało za jezioro leszczowo-sielawowe. Zarybiane jest także węgorzem, szczupakiem, karasiem i leszczem. Wskaźniki fizyko - chemiczne i biologiczne kwalifikują wody jeziora do II klasy czystości.
Drugie z wspomnianych jezior mezotroficznych, jezioro Krasne leży poza obszarem naszego powiatu, na terenie gminy Uścimów, powiat lubartowski.

II. Jeziora eutroficzne (użyźnione) - płytkie, zarastające jeziora, odznaczają się silną mineralizacją, zasadowym lub obojętnym odczynem oraz małym natlenieniem zwłaszcza warstwy przydennej. Woda w tych zbiornikach jest mało przejrzysta, często barwy zielonkawej od okresowych zakwitów glonów. Roślinność przybrzeżna i wodna jest obfita i bujna. Występują tu zespoły wielkich turzyc, lilii wodnych, żabiścieku i zbiorowiska ramienic. Jeziora te przekształcają się w torfowiska przejściowe i niskie. Typowym jeziorem z bardzo bogatą florą i fauną jest J. Uściwierz. Przykładem tego typu jezior są również jeziora uścimowskie: Czarne Uścimowskie i Maśluchowskie. Wchodzą one w skład zlewni rzeki Tyśmienicy w gminie Uścimów. Zbiorniki te występują w obrębie żyznych łąk i pól uprawnych.

III. Jeziora dystroficzne to jeziora starzejące się, będące w zaniku, są to na ogół małe, płytkie śródleśne jeziorka, otoczone pierścieniem torfowisk posiadają wodę o odczynie kwaśnym, mało przezroczystą, o zabarwieniu brunatnym, wywołanym obecnością kwasów i substancji humusowych. Są ubogie w azot. Na dnie gromadzące się substancje organiczne prowadzą do procesów torfotwórczych. Jeziora te przekształcają się stopniowo w torfowiska wysokie i przejściowe. Tego typu jeziora nie nadają się na kąpieliska, ale stanowią niezwykle cenny obiekt przyrodniczo-krajobrazowy. Geneza powstania tych jezior jest różnie interpretowana. Geografowie uważają, że najgłębsze jeziora powstały prawdopodobnie na skutek procesów krasowych (wymywania skał kredowych w podłożu). Inne jeziora mogły powstać termowytopiskowo na skutek wytopienia wielkich brył lodu po ustąpieniu lodowca. Są to przeważnie małe i płytkie akweny wodne o formach owalnych lub okrągłych mis, często o trzęsawiskowych, niedostępnych, silnie zarastających brzegach,

Typowymi jeziorami dystroficznymi są: Łukietek (zwane potocznie Łokietek), Brzeziczno, Czarne Gościnieckie. Od brzegu tych jezior na taflę wody nasuwa się pływający, uginający się pod stopami kożuch roślinny - spleja, której podstawowym składnikiem są mchy - torfowce oraz krzewy i krzewinki.
Torfowiska niskie wykształciły się w płaskich, wilgotnych dolinach rzecznych. Największe torfowisko niskie rozciąga się między jeziorami: Bikcze, Uściwierz i Nadrybie. Niezwykle cenne zbiorowisko rzadkich roślin wodnych i torfowiskowych istnieje wokół jeziora Uściwierz położonego w centralno-południowej części Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej.

Dane morfometryczne:
- powierzchnia lustra wody 284,1 ha
- objętość jeziora 9 167 tyś. m3
- głębokość maksymalna 6,6 m
- głębokość średnia 3,1 m
- długość linii brzegowej 6 596 m

Jezioro to wchodzi w skład rozległego obniżenia terenu zajętego w przeszłości przez ogromne jezioro - rozlewisko (tzw. Prauściwierz) o bardzo rozwiniętej linii brzegowej. Na skutek akumulacji organogenicznego materiału osadowego płytsze partie jeziorzyska zostały „zalądowane”, a głębsze wypełnione gytią i torfem. Ograniczona zlodowaceniami i storfowaceniami zredukowana przestrzeń wodna Prauściwierza uległa z czasem podziałowi na kilka mniejszych zbiorników, z których największym jest współczesne jezioro Uściwierz.
Jezioro to administracyjnie usytuowane jest w obrębie gmin Ludwin i Cyców. Basen Uściwierza zamyka się w dorzeczu Piwonii Północnej (Dolina Parczewska) - Tyśmienica, Wieprz, Wisła. Jezioro to wykorzystywane jest do celów rybacko-wędkarskich. Reprezentuje ono leszczowo-sandaczowy typ rybacki, w skład ichtiofauny jego wód oprócz leszcza i sandacza wchodzi również węgorz, lin, płoć, karaś, szczupak, sum a także gatunki introdukowane - amur biały i tołpyga biała. Jezioro Uściwierz nie posiada zdolności uwarstwienia termicznego toni wodnej w okresie letnim, charakteryzuje się bardzo dobrymi warunkami tlenowymi. W sumarycznej ocenie wody zostało zakwalifikowane do II klasy czystości.

Zbiorniki wodne

Typowym sztucznym zbiornikiem wodnym jest jezioro Dratów położone w północno-wschodniej części gminy Ludwin. W latach 1962 - 65 zostało włączone w system Kanału Wieprz-Krzna. Pierwotnie było to płaskodenne, rozległe i płytkie jezioro. Poprzez powiększenie obwałowania zmieniło powierzchnię lustra wody z 107 do 168 ha. Obecnie jezioro to pełni funkcję zbiornika retencyjnego odbierającego okresowo wodę z Kanału.
Istniejące na terenie powiatu pozostałe dwa zbiorniki - zalewiska powstały wskutek osiadań terenu związanych z funkcjonowaniem Kopalni Węgla Kamiennego „Bogdanka”.

Zalewisko „Nadrybie Wieś”, (gmina Puchaczów) powstało w obszarze niecek osiadań w wyniku eksploatacji górniczej w Nadrybiu i rejonie rowu A.
Jest to trwałe zalewisko o powierzchni ok. 30 ha znajdujące się w sąsiedztwie zespołu torfowisk i jezior o bardzo wysokich walorach przyrodniczych, z których obszar 408,6 ha ma być objęty ochroną rezerwatową.
Zalewisko „Szczecin-Kobyłki”, (gmina Ludwin) zlokalizowane na użytkach zielonych w niecce osiadań obejmuje obszar ok. 80 ha. Planowany zbiornik „Szczecin” będzie zbiornikiem buforowym zapobiegającym odpływowi wód z Polesia. Włączenie w system retencyjny Kanału Wieprz-Krzna zwiększy jego pojemność.
Przeznaczenie tego zbiornika do celów retencyjno-rekreacyjnych zwiększy powierzchniową retencję wodną w sąsiedztwie chronionych, naturalnych ekosystemów Pojezierza, a zarybione wody mogą być wykorzystywane do celów rybackich.